نشخوار ذهنی چیست؟ (جلسه بیست و چهارم کافه کتاب خوارزمی)

جمعه پانزدهم اردیبهشت ۱۴۰۲بیست و چهارمین جلسه “کافه کتاب خوارزمی” با موضوع نقد و بررسی کتاب”نشخوار ذهنی“در ساعت۱۸:۳۰ دقیقه برگزار شد. وسواس فکری یکی از مشکلاتی است که اکثر آدم ها با آن رو به رو هستند، واگویه های منفی که جولانگاه ذهن می شود، به حدی که زندگی کاری و عاطفی را مختل می کند،کتاب نشخوار ذهنی مطالب مفید وکاربردی داشت که برای بحث و گفتگو در کافه کتاب انتخاب شد. با شرحی از گزارش جلسه با من همراه باشید.

صدای درونی یک هدیه منحصر به فرد است این صدا به ما اجازه می دهد تا فعالیت روزمره داشته باشیم، به اهداف مان برسیم، ارتباط برقرار کنیم. اما وقتی به نشخوار ذهنی تغییر شکل می دهد به حالت آسیب می رسد. چرا بعضی از مردم قادرند به درون خود رجوع کنند تا از احساساتشان آگاه شوند اما گروهی دیگر از انجام این کار ناتوانند؟ انسان چطور می تواند تحت استرس شدید استدلال عاقلانه داشته باشد؟ آیا روش درست یا غلطی برای گفتگو با خود وجود دارد؟

نشخوار ذهنی شامل افکار و هیجانات ادواری منفی است که توانایی منحصر به فرد ما برای درون نگری را از یک موهبت تبدیل به یک نفرت می کند. نشخوار ذهنی باعث می شود که عملکرد شغلی، تصمیم گیری، روابط شادکامی و سلامتی ما، در معرض خطر قرارگیرد.

برای مثال در مورد یک اشتباه در محل کار یا سوء تفاهم با همسرمان فکر می کنیم و سیلی از احساسات منفی به ما هجوم می آورند و بعد دوباره دوباره به آن فکر می کنیم. سوال اساسی اینجاست که چرا این اتفاق می افتد؟ چرا تلاش افراد برای رجوع به درون در مواقع استرس گاهی با موفقیت همراه می شود و گاهی با شکست؟ یکی از شعارهایی که زیاد شنیدیم تشویق به “زندگی در زمان حال” است اما این توصیه بر ضد طبیعت ما عمل می کند.

انسان ها برای این ساخته نشده اند که همیشه در زمان حال باشند چون مغز ما به این شیوه تکامل نیافته است. تحقیقات زیادی درباره چگونگی عملکرد مغز صورت گرفته است که براساس این تحقیقات ما یک سوم تا یک چهارم زندگی خود (بدون در نظرگرفتن زمان خواب) را در زمان حال سپری نمی کنیم. ما همیشه از زمان حال به دنیای موازی و غیر خطی ذهن خود می لغزیم و به شکل غیر داوطلبانه به “درون”خویش کشیده می شویم. با در نظر گرفتن این موضوع عبارت”زندگی ذهنی” معنای جدیدی پیدا می کند:

بیشتر زندگی ما در ذهن مان می گذرد با خودمان حرف می زنیم و به آنچه می گوئیم گوش می کنیم. طبق تحقیقی که در سال  ۲۰۱۰ انجام شده است دانشمندان دریافتند که تجربیات درونی بر تجربیات بیرونی چیرگی دارند. ثابت شد که آنچه شرکت کنندگان به آن فکر می کردند نسبت به آنچه که در حال انجام آن بودند تاثیر بیشتری بر شادی آن ها دارد. خلق و خوی شما را افکارتان تعیین می کند نه آنچه انجام می دهید… اما راه حل هایی برای کنترل صدای درونی هست بسیاری از این ابزار شامل تغییر شیوه تفکر به منظور کنترل گفتگوی درونی است،که این تکنیک ها به سه بخش تقسیم شده که با ذکر نمونه ای در ادامه عنوان می شود:

۱- ابزارهایی که خود به تنهایی می توانید آن ها را بکار ببرید

مثلا استفاده از زبان، وقتی تلاش می کنید از پس یک تجربه سخت برآیید، نام خود را صدا کنید یا از ضمیر دوم شخص”تو” برای اشاره به خود استفاده کنید.

۲- ابزارهایی که در ارتباط با دیگران به کار می روند

مثلا یافتن افرادی مناسب که هم حمایت عاطفی به شما بدهند و هم حمایت عقلانی است که می تواند در مقابله با نشخوار ذهنی کمک کننده باشد.

۳- ابزارهایی که از طریق محیط پیرامون در اختیار ما قرار می گیرند

محیط خود را نظم ببخشید. وقتی ذهن مان مشغول است احساس می کنیم که کنترل موقعیت را از دست داده ایم. با ایجاد نظم در محیط پیرامون خود،حس در اختیار داشتن کنترل را بازیابید.

“متاسفانه من پارسال با این معضل نشخوار فکری روبه رو بودم بطوری که آدم منفعلی شدم و مدام در دنیای ذهنی خودم سیر می کردم، مسایل پیش پا افتاده ای مثل این که، من امروز بد رانندگی کردم، همین موضوع فکر من را برای زمان زیادی مشغول می کرد. من وقتی ذهنم خیلی مشغول هست می روم به یک جای آرام و دنج باید با خودم خلوت کنم، تمرین از جانب شخص ثالث حرف زدن را انجام دادم با خودم می گویم” توی این ماجرا تو هم حق داشتی یا نه اینجا را واقعا اشتباه کردی و باید تبعات اشتباه خودت را بپذیری”.

متاسفانه نشخوار ذهنی قدرت تحلیل کردن ذهن را از بین می برد. گاهی من با خودم از منظر کسی که با دوستش در ارتباط است برای رهایی از نشخوار ذهنی استفاده می کنم با خودم می گفتم” چرا این همه راهکار داری و عمل نمی کنی و این خیلی منو اذیت می کرد… منظور از این گفته که، شما با خودت از منظر یک دوست رفتار کنی به این خاطر هست که ما همیشه با خودمان خیلی سرزنشگرانه رفتار می کنیم در صورتی که با یک دوست خیلی بالغانه و محترمانه رفتار می کنیم”.

وقتی توی تله نشخوار ذهنی قرار می گیریم پیامدش  اضطراب و افسردگی می شود … حتی ممکن هست شما را به حالت انفعال ببرد بطوری که حتی قادر نباشید کارهای روزانه را بدرستی انجام دهید. نکته ای که درباره نشخوار فکری باید به آن توجه کرد اینست که چه چیزی باعث به وجود آمدن نشخوار ذهنی شده؟ چرا یک رفتار همکار یا حرف دوست یا والدین باعث آشفتگی فکری ما می شود؟ به گفته روانشناسان بزرگ عقده ها سر منشا همه احساسات ما هستند چه عقده های مثبت و چه عقده های منفی.

وقتی مریم میرزاخانی، موفیقتش، شخصیتی که داشته برای شما جذاب هست یعنی پتانسیلی هم در وجود شماست که باید شکوفا شود، یا اگر کسی به شما می گوید که حسود هستید وقتی از این حرف برآشفته می شوید نه این که حتما حسود هستید بلکه اون لایه های زیرین در سایه های شما چیزی بوده که باعث بهم ریختگی شما شده است. عدم شناخت این ها باعث نشخوارذهنی می شود در واقع شناخت خود تا حدودی از نشخوار ذهنی کم می کند.

مبحثی که الان در روانشناسی غرب خیلی روی آن بحث می شود “ذهن آگاهی” است که عبارت است از توجه آگاهانه در زمان حال همراه با کنجکاوی و پذیرش بدون اینکه در مورد خودمان یا تجارب مان قضاوت و انتقاد کنیم. مثلا من دارم با فردی صحبت می کنم اما عملا ذهنم درگیر جای دیگری است این آگاهی به اتفاقاتی که در ذهنت جریان دارد، از افتادن در دام نشخوار ذهنی جلوگیری می کند، یا مثلا این که شما آزمون ریاضی دارید کتاب و جزوه روی میز باز هست اما شما به حرف فلان استاد یا رانندگی بدی که داشتی فکر می کنی، اینجاست که نشخوارذهنی آسیب زننده است، همین که در لحظه آگاه باشی می توانی ذهن خودت را کنترل کنی.

اگر نشخوار ذهنی را کنترل نکنیم ممکن است در شرایط حاد به حملات پنیک منجر شود که در این موارد حتما باید از مشاور خوبی کمک گرفت. من به تجربه فهمیدم وقتی درگیر نشخوار فکری هستم که تایم آزاد و خالی زیاد دارم، برای همین سعی می کنم تایم خالی نداشته باشم و روزم را با فعالیت های مفید پر می کنم، کار دیگری که در هنگام مواجه با نشخوار ذهنی انجام دادم، سراغ ورزش هایی که باعث هماهنگی عصب و عضله می شوند رفتم و یا اینکه محیط را ترک می کنم و البته مدیتیشن هم در طولانی مدت، فوق العاده به من در کنترل نشخوار ذهنی کمک کرده است…”

جلسه در ساعت ۲۰:۲۰دقیقه به پایان رسید . مطلب جالبی را در بخشی از کتاب”نشخوار ذهنی” خوانده بودم که در اینجا به آن اشاره می کنم.

“صدای درونی منفی می تواند افکار ما را با هاله ای از هیجانات منفی بپوشاند اما این باعث می شود که توانایی مهم خوداندیشی در ما پرورش یابد و اگر این توانایی نبود هرگز نمی توانستیم تغییر کنیم، بیاموزیم و پیشرفت کنیم…”

جلسه آینده “کافه کتاب خوارزمی” مثنوی خوانی است که در خدمت”استاد سروریان” خواهیم بود.