سی و یکمین جلسه کافه کتاب خوارزمی – بررسی انقلاب کبیر فرانسه

۹ تیرماه ۱۴۰۲ سی و یکمین جلسه” کافه کتاب خوارزمی” با موضوع بحث و بررسی “انقلاب کبیر فرانسه“ در ساعت ۱۸:۴۰ برگزار شد. در این جلسه کتاب” انقلاب فرانسه از خاستگاه های آن تا ۱۷۹۳” و دو کتاب بعنوان مکمل بحث تحت عنوان “پنیرها و کرم ها” و کتاب “زندگی روزمره در دوران انقلاب فرانسه” جهت مطالعه دوستان علاقمند معرفی شده بود.

جلسه گذشته به بررسی عصر روشنگری در اروپا اختصاص داشت. انقلاب کبیر فرانسه از شکل گیری تا سرانجامش درس های زیادی برای آموختن داشت. با گزارش این جلسه با من همراه باشید.

“در سال ۱۷۷۴ میلادی بود که لوئی شانزدهم به سلطنت رسید. لوئی شانزدهم هم مانند پادشاهان گذشته برای پادشاهی خود مقام و شان الهی قائل بود و در پرتو این ادعا ظلم و ستم زیادی بر مردم روا می داشت. متاسفانه وضع اجتماعی و اقتصادی مردم در زمان سلطنت لوئی شانزده بسیار بد بود، مالیات های سنگین، قحطی و ولخرجی های ملکه و درباریان اوضاع بدی را رقم زده بود. در آن زمان سلسه مراتب اجتماعی جامعه فرانسه از سه طبقه اصلی تشکیل می شد، طبقه اول: روحانیون و کشیشان طبقه دوم: اشراف و نجیب زادگان طبقه سوم: بقیه افراد جامعه شامل دهقانان، کارگران و بورژاوزی.

طبقه بورژوازی: طبقه ای بودند که وضع مالی خوبی داشتند اما قدرت سیاسی در جامعه نداشتند مانند: بازرگانان، حقوقدانان، یا پزشکان بدترین وضع معیشتی برای دهقانان و کارگران بود که سنگین ترین مالیات ها را پرداخت می کردند و ده درصد از درآمد سالانه خود را باید به کلیسا پرداخت می کرذند، البته که اشراف و کلیسا از پرداخت مالیات معاف بودند. در همین زمان بود که فیلسوفان عصر روشنگری ظهور کردند. ولتر یکی از روشنفکران تاثیر گذار بود. ولتر بعد از تبعید به انگلیس با نظام سیاسی آن جا آشنا شد، در بازگشت به فرانسه از آزادی های مدنی و سیاسی برای مردم فرانسه گفت. ولتر با اینکه نارضایتی شدید مردم را می دید، اما معتقد بود که هنوز جامعه فرانسه آمادگی آزادی کامل و دموکراسی ندارد و سلطنت مشروطه بهتر از دموکراسی است. لوئی شانزده از نارضایتی مردم مطلع شد و تصمیم گرفت اصلاحاتی انجام دهد. شاه تصمیم گرفت دو طبقه اشراف و روحانیون هم مالیات پرداخت کنند اما با مخالفت مجلسی که اکثریت آن در دست اشراف و روحانیون بود مواجه شد. شاه نتوانست اصلاحات را انجام دهد و مردم ناراضی دست به شورش زدند.

مردم در پی مسلح شدن برآمده بودند، به میدان مشق و زرادخانه سلطنتی هجوم بردند. اما فرماندار، مهمات را به زندان باستیل منتقل کرده بود، مردم که در پی مهمات بودند به زندان باستیل حمله کردند. با تسخیر زندان باستیل، مردم ۷زندانی سیاسی را آزاد کردند. شاه که از سقوط زندان باستیل آگاه شد. گفت آیا این یک شورش است؟ فردی که خبر را برای شاه آورده بود گفت: خیر قربان این یک انقلاب است. در واقع سقوط زندان باستیل جرقه اولیه انقلاب کبیر فرانسه بود. در پی شورش دهقانان و قحطی نان اوضاع فرانسه بسیار متشنج شده بود بطوری که حکومت های محلی در بعضی نقاط شکل گرفته بود. اصلاحاتی که مجلس ملی خواستار آن بود از بین رفتن نظام کهنه یا نظام فئودالی بود اشراف مالیات پرداخت کنند که شاه نپذیرفت. با این اشتباه لوئی شانزدهم بار دیگر آتش خشم مردم شعله ور شد. لوئی شانزدهم فکر می کرد اگر جنگ خارجی اتفاق بیفتد انقلابیون شکست خواهند خورد و او دوباره قدرت را بدست خواهد گرفت. شاه شبانه با لباس مبدل از قصر فرار کرد تا خود را به اتریش برساند اما توسط نیروهای انقلابی شناسایی شد و در نهایت با گیوتین اعدام شد و چندی بعد ملکه هم به همان سرنوشت دچار شد.

روبسپیر شخصی بود که در جریان انقلاب خیلی معروف شد. او، دانتون که یکی از سران ژاکوبن ها بود را می کشد و کمیته ای تشکیل داد تا همه ژنرال هایی که به آنها اتهام خیانت زده شده، محاکمه و اعدام شوند، مجلس قانونی را تصویب کرد که بنا بر آن هر کس با انقلاب مخالفت می کرد بلافاصله با گیوتین اعدام شود در واقع حکومت وحشت برقرار شده بود. حتی اگر همسری برای شوهر اعدام شده خود گریه می کرد به جرم همدردی اعدام می شد. مزرهای فرانسه هم ملتهب بود. فرانسه با چند کشور اتریش، اسپانیا، هلند و بریتانیا در جنگ بود. روبسپیر حاضر به انجام اصلاحات نبود و مردم فرانسه هم از این میزان خشم و خشونت بیزار شده بودند و در نهایت توسط کنوانسیون ملی، روبسپیر در دادگاه محاکمه شد و در میدان مشق فرانسه به زیر تیغ گیوتین رفت، با اعدام او حکومت وحشت به پایان رسید. مجلس به دست میانه روها افتاد. قانون اساسی جدیدی به تصویب رسید اما باز هم مردم عادی حق رای نداشتند که اکثریت جامعه را تشکیل می دادند. با شرایط بد اقتصادی دوباره آشوب جامعه را فرا گرفت بطوری که مجلس از ارتش کمک خواست.

این بار افسر جوانی بنام ناپلون بناپارت توانست آتش آشوب را خاموش کند. ناپلون به فرماندهی ارتش فرانسه ارتقا یافت و برای دفع خطرات خارجی رهسپار مرزهای فرانسه شد و فتوحات زیادی را به خاک فرانسه اضافه کرد و چهره محبوب مردم شد. متاسفانه عاقبت انقلاب کبیر به دیکتاتوری نظامی رسید اما انقلاب فرانسه میراث ارزشمندی داشت. نظام فئودالی از بین رفت، قدرت در دست گروه های صاحب ثروت و کسب و کار بود. ورود به این طبقه براساس دستاوردهای فردی بود نه موروثی. آزادی ، برابری و برادری آرمان های انقلاب کبیر فرانسه بودند که برآورده نشدند اما در تمام دنیا بازتاب داشتند. این خلاصه ای از انقلاب کبیر فرانسه بود” در اینجا دوستان نظرات خودشان را بیان کردند…

“بسیار قابل تامل بود در واقع شاید تمام انقلاب ها براساس آرمان هایی به وقوع پیوستند اما به آن آرمان ها نرسیدند و به دیکتاتوری ختم شدند. من با اعدام روبسپیر که انقلابی افراطی بود یاد این جمله معروفی از فرانتس فانون افتادم که می گوید انقلاب فرزندان خودش را می بلعد. سوالی که می توان مطرح کرد این است که برای جامعه آشوب زده ای چون فرانسه، آیا انقلاب واقعا راه حل بود یا باید به اصلاحات سیاسی اجتماعی دست می زدند؟ به نظر من انقلاب هیچ وقت راه حل مناسبی نبوده حرفم به استناد تاریخ است. وقتی تاریخ انقلاب ها را بخوانیم می فهمیم که انقلاب فقط به دیکتاتوری ختم می شود البته انقلاب شکوهمند انگلیس را باید فاکتور گرفت. به نظر من در جامعه ای که دچار نارضایتی و آشوب است، بهترین راه البته به شرط عقلانیت حاکمان سیاسی، اصلاحات است. با پذیرش و آگاهی سیاسی و فعال بودن جامعه مدنی می توان به اصلاحات رسید. در فقدان آن عقلانیت کار احساسی توده ها به مراتب کشور را به قهقرای تاریخ خواهد برد. البته باید نکته ای را اضافه کنم که تحولات اجتماعی به یک عامل یا دو عامل بسنده نیست سیری از اتفاقات و عوامل اقتصادی سیاسی و اجتماعی دخیل هستند مثلا جرقه انقلاب ۵۷ که از قیام سال ۱۳۴۲ زده شد. در جوامع توسعه یافته شما شاهد انقلاب و کودتا نیستید آنجا قانون اساسی برقرار است و اصلاحاتی نیاز باشد با همه پرسی از مردم نظرخواهی می کنند. تاریخ انقلاب کبیر فرانسه و اصلا کل تاریخ سراسر درس هایی است برای آموختن و عبرت گرفتن…”

جلسه در ساعت ۲۰:۲۵ به پایان رسید. برای جلسه بعد” کافه کتاب خوارزمی” کتاب “دوباره فکر کن” از آدام گرانت انتخاب شد که در خدمت دکتر صمدیه رئیس مرکز مشاوره دانشگاه بیرجند خواهیم بود.